Pagsusuri sa Kwentong Damuhan

Damuhan

Ni: John Mark C. Sinoy

            Isang araw noon sa probinsya ay naglalaro kaming magkaibigan na si Elsa. Dati pa kaming naglalaro sa ilalim ng init ng araw at sa ilalim ng mga ulap, doon sa damuhan. Ako nga pala sa Marco ang panganay na anak. Aling Nena ang tawag na pangalan ng aking ina ng aming mga kapitbahay, ang ulirang ina na siya lamang ang nagtataguyod sa aming pamilya. Ilang taon ng nakalipas ay nakapagtapos na rin ako ng sekondarya. Samantala, ang aking kapatid na si Gina, sampung taong gulang ay nasa ikaapat na baiting sa elementarya at si Tina walong taong gulang ay nasa ikalawang taon din sa elementarya. Pasko iyon na may handaan sa bahay, hindi naman masyadong maraming handa, sapagkat masayang-masaya kami habang kumakain. Nagkukuwentuhan, nagkakantahan pagkatapos kumain. Pabiro ko pang kanta ay “Ibigay mo na ang aming Christmas bonus” tapos nagtatawanan lahat kami. Maya’t maya may binigay na regalo si Inay sa akin. Sobrang galak ang nararamdaman ko dahil hindi ko inakala na mabigyan pala ako ng regalo. Limang pasko na kasing nagdaan ang huling beses akong nakatanggap ng regalo sa kanya. Hindi rin ako nagpapahuli, binigyan ko rin siya ng regalo, pati na rin ang mga kapatid ko. Alas dos na iyon ng madaling araw patulog na sana ako na nagkwento si Inay habang ang aking mga kapatid ay tulog na.

“Maligayang pasko Inay, maraming salamat sa pagpapalaki sa amin”, sabi ko kay Inay.

            Hindi ko namalayan na ang dami na niya palang nakuwento. Nagkwento pa siya tungkol kay Itay, sa kanyang kabataan at nagpapayo pa siya. Malaki ang pasasalamat ko kay Inay dahil siya lamang ang nagpapalaki sa amin, nag-aaruga at nagpapa-aral. Hindi ko pa nalimutan ang mga payo niya noon. Siya ang nagsabi sa amin na hindi masama ang mangarap at walang masama kung magkaroon ka ng malaking pangarap lalo pa kung para ito sa pamilya. Sabi ko pa kay Inay, bibilihan ko siya ng malaking bahay kapag yumaman ako, inasahan kong tatawanan niya ako ngunit niyakap pa ako ni Inay. Hindi alam ni Inay na sa pangyayaring 'yon nabuo ang pangarap ko, pangarap na mabigyan siya ng maginhawang buhay kapalit ng lahat ng isinakripisyo niya para sa akin, para sa aming magkakapatid, para sa amin na kaniyang pamilya. Sabi ko sa sarili ko, maaaring hindi nga ako yumaman pagdating ng araw ngunit gagawin ko ang lahat upang maisakatuparan ang mga binitawang kong salita kay Inay.

            Nagdaan na rin ang bagong taon at ilang linggong nakalipas ay pumunta na naman ako sa damuhan, ang paborito naming tambayan kasama si Elsa. Pumunta ako roon dahil magpapaalam sa kanya.

“Luluwas ako sa Maynila. Hindi na kasi ako kayang pag-aralin ni Inay sa kolehiyo kaya maghahanap na muna ako ng trabaho doon para may katuwang si Inay sa pagpapa-aral sa aking mga kapatid.” Malungkot kong sabi kay Elsa.

             Nakita ko sa kanyang mata ang lungkot at nirerespeto rin naman niya ang desisyon ko.

            Nagpunta ako sa Maynila at nakapasok agad sa trabaho sa isang coffee shop. Nagpadala rin ako ng pera sa aking Inay buwan-buwan. Ilang buwang nakalipas ay nakatanggap ako ng liham galing kay Gina na nagsasabing wala na si Inay. Noong natanggap ko ang liham ay ginusto kong makabalik agad sa aming tahanan, gusto kong malaman kung anong nangyari, wala namang kaming alam na sakit ni Inay, gusto ko siyang makita, gusto kong maniwalang hindi totoo ang mga sinabi ni Gina sa kaniyang liham. Gusto kong umalis na ng trabaho at agad-agad bumalik sa amin, ngunit hindi raw maaari dahil mayroon akong pinirmahang kontrata. "Nawalan po ako ng magulang" paulit-ulit kong pakiusap sa kanila ngunit nagsasalita lamang ako sa batong walang nadarama kaya napilitan pa rin akong manatili dito ngunit matapos ang ilang linggo ay tatanggalin din pala nila ako dahil wala raw ang isip ko sa aking trabaho. Tapos na ang lahat, naihatid na sa kaniyang huling hantungan si Inay, nag-iba na ang mga pangarap ko sa kaniya, nawalan na rin ako ng trabaho at lahat-lahat. Gusto ko na ring planuhin kung saan ba ang aking magiging huling hantungan, ngunit naalala ko ang sabi ni Inay noong iniwan kami ni Itay, na ano mang problema ang dumating sa atin, kailangang magpatuloy ang buhay.

"Huy! Ano na naman bang iniisip mo at tulala ka d'yan!?" panggugulat sa akin ni JV, kaibigang kasama ko sa tinululuyan kong boarding house sa Maynila.

Kung malaya ko lang sana na masasabi sa kaniya at hindi ako magiging katawa-tawa, sasabihin kong ang isip ko'y nasa aming tahanan, ang isip ko'y nasa probinsya. Nasa taimtim na agos ng ilog, nasa huni ng ibon sa umaga. Nasa mga araw na inakyat namin ni Elsa ang puno ng santol, atis, at mangga. Nasa mga araw na tinulungan ko si Inay na pitasin ang bunga ng mga pananim niya. Nasa mga araw na nabasag namin ni Gina ang ilang itlog sa limliman. Nasa mga araw na naglalakad kaming lahat papunta sa eskwelahan, nasa aming mga biruan at tawanan. Nasa mga araw na kasama ko si Elsa. Nasa bawat araw na unti-unti akong nahuhulog sa kanya. Nasa gabing ginawan ko siya ng duyan sa puno ng mangga, nasa mga gabing ginawan ko siya ng liham. Nasa gabing sinuyo ko siya, at sa gabing tinanggap niya ako't kami'y naging magkasintahan. Sa mga gabing palagi kaming magkasama. Sa mga araw na nagkakaroon kami ng problema. Nasa mga araw na nagsimula kaming maging mahigpit sa isa't-isa. Nasa araw na sinabi ko sa aking sariling hindi ako gagawa ng kahit anong maaaring makasira sa aming pagmamahalan. Nasa gabing humiga kami sa damuhan, sa ilalim ng mga tala at buwan kung saan namin tinanaw ang kapalaran at kung saan ko rin siya pinangakuang habangbuhay ko siyang mamahalin at sasamahan. Saan man at kailan pa man. 

            Hindi ako nakasagot kay JV, ang nagawa ko na lang ay hawiin ang kurtinang tumatakip sa bintana.

            "Anong plano mo?" Dagdag pang tanong niya.

             Sa totoo lang ay hindi ko alam ang isasagot o kung anong maaaring isagot sa kaniya, ang araw na iyon kasi ay puno ng pag-iisip at pag-aalala para sa hinaharap.

            “Maghahanap na muna ako ng trabaho dahil paubos na ang aking perang naipon. Sa susunod na buwan ko nalang padadalhan ng pera ang aking mga kapatid kapag nakahanap na ako ng trabaho.” Sabi ko kay JV.

            “Sino na ang  kasama ng mga kapatid mo?” Pabilis niyang tanong sa akin.

           

            “Doon na muna kasi tumuloy ang kapatid ni Inay sa bahay, dumating siya noong libing ni Inay at siya na muna ang kasama sa mga kapatid ko.” Sagot ko naman.

            Naputol na ang usapan namin dahil agad-agad na akong umalis. Maya’t maya ay pumunta na rin ako sa malaking tindahan, doon sa kalyeng sunod sa tinirhan ko para mag-apply ng trabaho. Nalaman ko kasing naghahanap sila ng security guard. Baka sakaling matanggap ako. Sa hindi inaasahang balita ay nakakuha na pala sila ng security guard. Naglakad na rin at hindi ko alam kong kung saan ako dalhin ng mga paa ko.

           

            “Puro nalang ba kamalasan ang mangyayari sa buhay ko ngayon?” Tanong ko sa aking sarili.

            Umuwi akong walang laman ang sikmura, lungkot na lungkot at hindi ko na alam kung ano ang aking gagawin. Walang tigil ang paghahanap ko ng trabaho sa loob ng isang linggo ngunit hindi pa rin ako nakahanap ng trabaho. Ubos na ang ipon ko at wala na rin akong pambayad sa boarding house sa susunod na buwan.

           

            Sinubukan kong manghiram ng pera kay JVdahil waiter naman siya sa isang Bar. Doon  na rin ako nabuhayan ng loob nang pinahiram niya ako ng limang libong piso. Nabayaran ko rin ang boarding house at nakapagpadala na rin ako ng pera sa aking mga kapatid.

            “Salamat JV, huwag kang mag-alala at babayaran ko ito sa susunod na buwan.” Sabi ko sa kanya.

            “Huwag ka munang maniguradong mabayaran mo yan.” Patawang pabiro ni JV.

            Paulit-ulit akong naghanap ng trabaho at kung ano-ano na ang naisip ngunit hindi pa rin ako nakahanap ng trabaho. Halos paubos na rin ang nautang kong pera.

            “Ano na kaya ang gagawin ko?” Tanong ko sa sarili.

            Dalawang beses na nga lang akong kumain sa isang araw at minsan nga ay tiniis ko ang isang beses kumain sa isang araw, sa umaga at sa tanghali ay isa-isang biscuit lang, sa gabi na ako kumain para lang makatipid. Hindi ako nakapag-aral sa kolehiyo kaya naisip kong walang tatanggap sa akin. Palagi kong iniisip ang aking mga kapatid sa probinsya.

             “Ano na kaya ang nagyari sa kanila?”

            Parang nawalan na naman ako ng pag-asa.

             “Ilang taon na rin ako dito sa  Maynila at ano  pa nga ba ang dahilan ng pananatili ko? Bakit narito pa rin ako?” Tanong ko sa sarili habang nararamdaman kong lumutulo ang mga luha.

            Hindi ko namalayan na dumating na pala si JV. Nakita niya akong malungkot at pinapawi ang aking mga luha. Alam kong narinig niya ang aking sinasabi sa sarili.

            Walang kung ano-ano ay sinabi niyang “Huwag ka nang malungkot diyan.” Sabi ni JV sa akin. “Saktong-sakto ay naghahanap ng isang waiter sa Bar. Inirikomenda na rin kita sa aking boss. Magsimula ka raw bukas ng gabi.” Masayang balitang sinabi ni JV.

            Hindi ko alam kong paano magpapasalamat sa kanya. Masayang-masaya ako at parang napaiyak na rin ako sa sobrang kagalakan. Sinubukan ko kasi noong magwaiter doon sa Bar ngunit hindi pa naman sila nangangailangan ng karagdagang waiter kaya lubos akong nagpapasalamat sa kanya.

            Isang linggo na rin akong nagtatrabaho bilang waiter, wala pang suweldo at nagtitipid parin sa perang inutang ko kay JV. Naninibago pa ang katawan ko dahil tulog sa umaga at trabaho sa gabi. Alas siyete magsimula ang trabaho at tuwing alas kuwatro y medja matapos. Nakaya ko rin ang ganitong trabaho. Hanggang umabot ako ng taltong lingo at sa hindi inaasahan ay may natanggap akong liham galing kay Gina, na ospital ang bunso naming kapatid, kailangan ng pera para pambayad sa ospital at panggastos sa pambili ng gamot. Nadengue raw si Tina.           Wala pa naman akong pera dahil sa susunod na lingo pa ang una kung suweldo. Kaya nanghiram na nanam ako kay JV. Hindi naman siya nagdadalawang-isip na magpahiram ng pera. Sinabi pa niyang bata pa raw siya noon ay namatay ang kanyang kapatid dahil sa dengue. Kaya, agad-agad niyang iniabot ang pera sa aking mga kamay. Dali-dali ko na ring pinadala ang pera sa aking kapatid.

            Sa awa ng Panginoon ay nakalabas din sa ospital ang kapatid ko. Si Elsa ang nagbantay sa kanya tuwing may pasok si Gina. Masayang-masaya ako nang nalaman kong nagmamalasakit si Elsa sa aking mga kapatid. Hapon na iyon nang nakahiga pa ako sa aking kama nang laging iniisip si Elsa. Masuwerte ako sa kanya, kahit wala kaming komunikasyon ngayon sa isa’t isa. Miss na miss ko na siya.

            Maya’t maya ay tinawag ako ni JV upang sabay kaming pumasok sa trabaho. Hindi ko namalayan ang oras at gabi na pala. Kaya pumasok na rin kami sa trabaho. Ngayong araw na pala ang suweldo namin kaya masayang-masaya ako. Una ko tong suweldo at nakapagbibigay-gana sa pagtatrabaho noong natanggap ko na ang pera. Binayaran ko na agad-agad ang utang ko kay JV. May sobra pa naman akong pera at pinadala ko yung kalahati sa aking mga kapatid. Inuna ko muna ang kinabukasan ng mga kapatid ko at hindi na nga ako bumili ng mga gamit para sa akin.

            Nagtagal din ako sa trabaho at nakaipon din naman. Umabot din ako ng sampung buwan bilang waiter. Matagal na ring nagtatrabaho si JV sa Bar ngunit sa hindi inaasahang pangyayari  habang ako ay naghahatid ng inumin sa mesa ay may mga lasing na nag-aaway, naglalakasan na rin ang kanilang boses pati ang malakas na pangmumura sa isa’t isa.  Nagsusuntukan na ang nag-aaway at maya’t maya ay nagpalabas na ng baril ang isang lasing. Naglalabasan na ang ibang tao sa Bar at may biglang pumutok. Bigla na akong kinabahan sa mga oras na iyon. Sinubukan sana ni JV na awatin ang nag-aalitan ngunit sa hindi inaasahan ay natamaan siya ng baril sa kanang bahagi ng tiyan. Dinala siya sa ospital ngunit binawian rin siya ng buhay. Lubos akong nanghihinayang sa buhay niya dahil sa sobrang bait niya. Tinuring ko na rin siyang parang kapatid. Siya ang tumulong sa akin tuwing walang-wala ako. Dinala na rin siya sa kanyang huling hantungan. Siguro ay alam ko na kung saan siya tutungo. Isang linggo rin akong hindi mapakali at malungot dahil sa pagkawala niya.

            Madali ring lumipas ang panahon. Pagkalipas ng limang taon ay masaya ako dahil nagtatrabaho parin ako sa dati kong tinatrabahoan. Medjo may ipon na naman ako.

            “Marco, bakasyon ka na muna, bibigyan kita ng isang buwan upang maka-uwi ka sa inyong probinsya para makapagpahinga.” Sabi ng boss ko.

             Ang saya-saya ko at makakauwi ako. Miss ko na rin ang mga kapatid ko pati na rin si Elsa.

Makakabalik na ako sa amin, makakabalik na ako sa lugar kung saan ako isinilang. Kung saan nakilala ko ang maraming kalaro at kaibigan. Doon sa amin kung saan itinuro sa akin ni Inay ang mabubuting asal. Doon sa mga liblib na lugar sa amin kung saan palagi kaming nagtatalo ni Elsa ngunit kinagabihan ay magkakaayos din dahil parehas na takot umuwing walang kasama. Doon sa amin kung saan madali ko lang na mabibisita ang mga Tiyo, doon kung saan ako hinahabol ng mga alaga bibe nila. Totoo pala, hindi mahalaga kung naipanalo mo ang laban, kung natupad mo ang mga pangarap, o napagtagumpayan mo ang buhay. Ang mahalaga ay babalik kang masaya, dala mo ang ligayang dulot din nito sa'yo mula pa noon, walang nagbago, sa puso, isip, at damdamin. Walang kahit sino o kahit anong bagay na makakapagpabago sa ating pagkatao, desisyon natin ang bawat hakbang sa ating buhay.

Sinalubong din ako ng mga kapatid ko pati na rin si Elsa. Malaki na ang pinagbago ng mga kapatid ko ngunit walang pagbabago ang pagmamahal ko sa kanila. Sobrang namiss ko sila lahat. Nakapagtapos na rin sila ng pag-aaral.

Napatingin ako kay Elsa, ang ngiti niyang isinalubong sa akin ay parang nagsasabing walang alinlangan sa kaniyang puso, tulad pa rin kami ng dati dahil hindi kayang tibagin ng anim na taong pamamalagi ko sa Maynila. Sa paghawak ko sa kaniyang mga kamay, sinabi ng kaniyang mga mata na wala akong dapat na sabihin pa. Unang bibisitahin namin ay si Inay upang ipaalam sa kaniya ang aming mga plano.  Pagkatapos ay muli kaming hihiga sa damuhan, tatakpan niya ang aking bibig dahil palagi kong sinabihi kung ilang anak ang gusto ko para sa sariling naming Pamilya. Doon, muli kaming magkukulitan, magtatawanan, at magsasabi ng mga nararamdaman. Muli kaming hihiga sa damuhan.  Darating ang dapit-hapon, muli naming isisigaw ang aming pag-ibig sa malawak na luntian, muling tatanawin ang aming mga pinagdaanan habang nakatanaw sa nagpapaalam na liwanag ng araw.

Pagsusuri sa Kwentong Damuhan

Panimula:

            Bata pa noon si Marco ay naglalaro sila kasama ni Elsa sa Damuhan sa ilalim ng init ng araw at sa ilalim ng mga ulap. May dalawa siyang kapatid na si Gina at si Tina at ang kanyang ina ay si Aleng Nena na siya lamang nagtaguyod sa kanyang pamilya. Dumating ang pasko at dumaan na rin ang bagong taon. Pumunta na naman sila sa Damuhan kasama ni Elsa upang maayos siyang magpapaalam. Pumayag rin si Elsa na makipagsapalaran si Marco sa Maynila at nakahanap din si Marco ng trabaho sa coffee chop.

Saglit na Kasiglahan:

            Sa Maynila ay nakatanggap si Marco ng liham galing kay Gina na nagsasabing pumanaw na ang kanyang ina. Hindi siya makapaniwala sa nabasa niyang liham. Gusto sana niyang umuwi sa kanila ngunit hindi pwede dahil may pinermahan siyang kontrata. Wala ang kanyang pag-iisip sa trabaho kaya natanggal rin siya.

Unang Suliraning Inihahanap ng Lunas:

            Nawalan siya ng trabaho kaya puspusan siyang naghanap muli ng makapagkakakitaan. Pumunta siya sa may malaking tindahan upang mag-apply bilang security guard ngunit may nauna nang nakuhang security guard. Malapit nang maubos ang kanyang naipong pera at wala na rin siyang pambayad sa tinitirhan niya.  Ano kaya ang gagawin niya?  Ang ginawa niya ay nanghiram ng pera sa kaibigang si JV. Nakapagpadala rin siya ng pera sa kanyang mga kapatid at nakabayad rin ng tinitirhan.

Pangalawang Suliraning Inihahanap ng Lunas:

             Naghanap na naman siya ng trabaho ngunit hindi rin nakapagtrabaho. Paubos na rin ang perang inutang niya kay JV. Ano na kaya ang mangyayari sa buhay niya? Salamat sa Panginoon na nangangailangan ng karagdagang waiter sa Bar na pinagtatrabahoan ni JV.

Ikatlong Suliraning Inihahanap ng Lunas:

            Nakapatrabaho na rin si Marco sa Bar. Pagsapit ng ikatlong linggo niya sa pagtatrabaho ay nakatanggap siya ng liham galing sa kanyang kapatid na nagsasabing nadengue ang kanyang kapatid. Nangangailangan sila ng pera para sa pambayad sa ospital at pambili ng gamot. Wala pa siyang suweldo, ano kaya ang gagawin niya? Ang ginawa niya ay nanghiram na naman ng pera kay JV. Agad-agad na inabot ni JV ang pera sa kamay ni Marco. Dali-dali rin itong pinadala sa kanyang mga kapatid.

Kasukdulan:

            Nagtagal rin sa trabaho si Marco. Isang gabi  habang siya ay naghahatid ng inumin sa mesa ay may mga lasing na nag-aaway, naglalakasan ang kanilang boses pati ang malakas na pangmumura sa isa’t isa.  Nagsusuntukan na ang nag-aaway at maya’t maya ay nagpalabas na ng baril ang isang lasing. Naglalabasan na ang ibang tao sa Bar at may biglang pumutok. Bigla nalang kinabahan si Marcos sa oras na iyon. Sinubukan sana ni JV na awatin ang nag-aalitan ngunit sa hindi inaasahan ay natamaan siya ng baril sa kanang bahagi ng tiyan. Dinala siya sa ospital ngunit binawian rin siya ng buhay.

Wakas:

            Pagkalipas ng limang taon ay nagtatrabaho parin siya sa Bar na kanyang tinatrabahoan. Pinabakasyon siya sa kanyang boss ng isang buwan at umuwi siya ng probinsya. Sinalubong siya sa kanyang mga kapatid pati na rin si Elsa. Masayang-masaya si Maros na nakita niya muli ang kanyang mahal sa buhay. Napatingin siya kay Elsa at hinawakan niya ang kamay nito. Muli bumalik sila sa paborito nilang lugar. Doon, muli silang magkukulitan, magtatawanan, at magsasabi ng mga nararamdaman. Muli silang hihiga sa damuhan.