Pag-aaral sa Wikang Subanen

Kabanata I

ANG SULIRANIN AT ANG SAKLAW NITO

Panimula

            Ayon kay Loida V. Bautista (1978), ang wika ay isang bagay na lubhang pinag-uukulan ng pansin ng mga taong gumagamit nito. Marahil ganito nga ang palagay ng halos lahat ng tao sapagkat mula pa sa pagsilang ay taglay na nito ito.

            Bawat pangkat ng tao ay may kani-kaniyang wikang ginagamit na nagpapakilala ng kanilang pagkanatatangi sa bawat pangkat. Bunga ito ng katotohanang ang mga tagapagsalita ng bawat pangkat ng mga tagapagsalita ay nakararanas ng mga pangyayari sa lipunang ginagalawan na tangi lamang sa kanilang kultura na ibang-iba sa pagkakaunawa at sa mga karanasan ng ibang pangkat. Ang ganitong pangyayari ay nagpapaliwanag ng pagkakaroon ng iba’t-ibang varayti at varyasyon ng wika na kanilang unawain.

            Ang wikang Subanen ay salitang tribu kung saan sila nagkakaintindihan sa pamamagitan ng kanilang kultura o pananalita, ito rin ay isang katutubong wika na nagmula sa Mindanao partikular sa Zamboanga Sibugay, Zamboanga del Sur at Zamboanga del Norte na nabibilang sa Rehiyon 9 na tinatawag na Rehiyon ng Zamboanga Peninsula. Binubuo ito ng iba’t-ibang dayalekto o wikain. Ang mga ito’y subordineyt ng isang katulad na wika na ginagamit ng mga minoryang etnikong pangkat ng mga Subanen mula sa Buug, Zamboanga Sibugay at Lapuyan, Zamboanga del Sur.

            Cebuano ang lingua franca sa Buug, Zamboanga Sibugay dahil mayoryang pangkat ang mga Cebuano sa lugar na ito at minoryang pangkat lamang ang mga Subanen, samantala lingua franca ang Subanen sa Lapuyan Zamboanga del Sur dahil mayorya ng mga naninirahan dito ay mga Subanen.

            Karaniwang naririnig mula sa mga Subanen sa dalawang lugar na ito na distinct ang wikang Subanen sa Zamboanga Sibugay sa wikang Subanen sa Zamboanga del Sur. Nagkakaroon ng varayti at varyasyon maging sa katawagang kultural dahil hindi ganap na naisasakatuparan o naisasakultura ang mga gawaing kultural ng napahiwalay na maliit na pangkat. Tumutugon ito sa Teorya Akomodasyon (Accommodation Theory) ni Howard Guiles (Santos et. al 2012) na tumutukoy sa pagbabago ng paraan ng pagsasalita ng isang tao upang maging katulad o di-katulad sa paraan ang pagsasalita ng kausap, na nasa uring convergence o pakikihalubilo. Taliwas naman sa uring divergence kung saan nananatiling matatag ang kultura ng isang malaking pangkat kung kaya’t higit nitong naiimpluwensyahan ang kultura partikular ang wika ng maliit na pangkat sa kumunidad. Isang magandang halimbawa nito ang pangkat ng mga Subanen na matatagpuan sa Zamboanga Peninsula sa Mindanao.

            Isinasagawa ang isang pag-aaral sa wikang Subanen na ginagamit sa Buug, Zamboanga Sibugay at sa Lapuyan, Zamboanga del Sur upang maipakita ang pagkakaiba o varayti at varyasyon ng wikang subanen batay sa aspetong linggwistikal-leksikal at ponolohikal.

Paglalahad ng Suliranin

            Ang mananaliksik ay gumawa ng pag-aaral sa pamamagitan ng paghahambing ng Wikang Subanen ng Buug at Wikang Subanen ng Lapuyan. Ang pag-aaral na ito ay maglalayong malaman ang pagkakatulad at pagkakaiba ng dalawang wikang ito.

Sa pag-aaral na ito ay sinikap ng mananaliksik na sagutin ang mga katanungang nangangailangan ng mga kasagutan, gayun na lamang sa mga layunin nito sa pagsusuring linggwistikal.

1.      Ano ang kahulugan ng varyasyong leksikal?

2.      Ano ang kahulugan ng varyasyong ponolohikal?

Kahalagahan ng Pag-aaral

            Ang pag-aaral na ito ay mahalaga para sa mga mag-aaral, dahil ito ay maaari nilang gawing gabay kung sila ay gustong matuto sa wikang Subanen. Malaman din nila sa pamamagitan nito kung anu-ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng dalawang wikaing ito.

            Sa mga guro, lalung-lalo na sa nagtuturo ng wika, ito ay mahalaga sa kanila dahil dapat din silang matuto upang maintindihan nila ang mga mag-aaral at mahanapan nila ng epektibong paraan ng pagtuturo. Ito ay maaari rin nilang gawing gabay sa pagtuturo ng wikang Ingles o Filipino. Malalaman din nila ang mga salitang mahirap bigkasin dahil ito ay may katumbas sa Filipino.

            Nakakatulong din ang pag-aaral na ito sa mga linggwista na nag-aaral tungkol sa varayti at varyasyon ng wikang Subanen. Ganoon na rin sa lipunang napabilang na kung saan nakaankla ang kultura.

Ang pag-aaral na ito ay makapagbigay rin ng malawak na kaalaman sa iba pang may kaugnayan sa edukasyon. Ito ay maaari nilang gawing gabay kung may gusto silang malaman tungkol sa wikang Subanen ng Buug, Zamboanga Sibugay at Lapuyan, Zamboanga del Sur.

Kabanata II

MGA KAUGNAY NA LITERATURA AT MGA PAG-AARAL

Mga Kaugnay na Literatura

Ayon kay Edward Sapir (galing sa memyogron 1949), ang wika ay isang pamamaraanng pakikipag-unawan o pakikipagbatiran na ang ginagamit ay mga tunog na binibigkas. Dahil sa tunog na ating binibigkas tayo ay makapaghatid ng ating  niloloob sa ating kapwa tao. Ito rin ay isang paraan na magkaunawaan ang isa’t-isa. Ang wika rin ay nilikha ng tao upang maipahayag at maipaunawa ang kahulugan ng mga bagay-bagay sa kanyang sarili at sa kapwa.

Dahil sa wika ang tao ay nakapagpapahayag ng kaniyang niloloob at nagkakaunawaan ang kapwa tao. Ang gustong ipahayag sa kapwa ay naipapahayag ng maayos at naibabahagi ito sa nakapaligid nito,

Ayon sa Magasing diwa (1965), ang wika ay isang pamamaraang ginagamit sa pagpapaabot ng kaisipan at damdamin sa pamamagitan ng pagsasalita at pagsulat.

Ang wika ay may dalawang paraan upang ipahayag ito ang pagsasalita na ating palaging ginagamit sa pakikipagkomunikasyon sa kapwa. Ang pagsulat naman ay paraan din ng wika sa paglalahad o pagpapabatid ng nadarama, damdamin, at kaisipan isa na ang halimbawa nito ay ang pagsulat ng ating bayaning si Dr. Jose Rizal upang ipahayag ang nais iparating sa mga mananakop.

Ayon kay Loida V. Bautista (1978) ang wika ay isang bagay na lubhang pinag-uukulan ng pansin ng mga taong gumagamit nito. Marahil ganito nga ang palagay ng halos lahat ng tao sapagkat mula pa sa pagsilang ay taglay na nito ito, kaya’t hindi inusisa ang pinagmulan at kasaysayan nito.

Ayon kay Clyde Kluckhon (galling sa memyograpo),ang wika ay isang uri ng ugaling pangkultura. Ito ay kasalaminan ng kultura ng isang lahi maging ang kanilang mga karanasan.

 Halimbawa rito sa Pilipinas tayo ay mayaman sa kapalangan at mga kabukiran, kaya pagsasaka ang lagging pinahahalagan sa ating tula at kwento. Ito rin ay maaaring pagkakakilanlan ng bawat pangkat o grupong gumagamit ng kakaiba ng mga salitang hindi lamang laganap.

            Ang sanhing nambingang pag-aaral ay nahahambing ng pagkakahawig at pagkakaiba ng mga ponema upang matanto kung ano ang mga salita mga pangyayari, kalagayan o Gawain. Ang sanhing nambingang pamamaraan ay naglalayon hindi sa ano ang kahawig na ponema ngunit pag-alaman sa pagkakaiba ng natural na pangkat o ang mapiling pangkat.

            Kung tatanggapin natin ang mga paliwanag ng B.F. Skinner tungkol sa pagkatuto ng wika, maaaring isipin natin na pareho ang sikolohikal na proseso sa ating pagkakaroon ng katutubong wika at sa ating pagkatuto ng ikalawang wika. Sa lalo’t medaling sabi, pareho nating natutuhan sa pagsasanay at sa pagsunod ng bat sa kanyang mga magulang bilang modelo.

            Bilang konklusyon, ang karunungan natin sa katutubong wika ay nahahanay sa “language acquisition” samantalang halos lahat sa atin marunong sa Ingles dahil sa pag-aaral o “language learning”. Ang unang wika ay nakamtan, ang ikalawang wika ay pinagsanayan.

Ayon sa nabasa ng mananaliksik sa pag-aaral ni Malagew (1972), ang subanen ay isa sa pinakamaliit na pangkat sa lahat ng mga minoriya nito sa Pilipinas.

Dumating ang panahon, ang mag subanen ay nabigo sa pagkakaisa. Bawat isa sa pangkat ay hindi na nakipagsalamuha sa isa’t-isa kaya, sa ngayon iba’t-iba na ang pag-uugali at mga diyalekto nila.

            Ang orihinal na mga tao ng Zamboanga ay ang mga Subanen na Indonesian na dumating sa tungkol sa 2,000 sa 6,000 taon na ang nakalilipas. Sila ay mga tao sa baybayin na naniniwala sa espiritu ng kanilang mga ninuno at ang mga pwersa ng kalikasan. Nang dumating ang mga Muslim, sila ay itinutulak sa mga liblib na lugar at nanirahan sa kahabaan ng ilog. Kaya, ang mga pangalang Suba ay  ibig sabihin mga tao ng ilog. Ang Subanenna makipag-usap sa pamamagitan ng kanilang wika Subano ginusto at magsuot makukulay na mga damit at accessories. Itim, pula, at puti ay ang kanilang mga paboritong kulay. Ang mga kababaihan ay madalas magsuot ng pulang hikaw na tumutugma sa beaded necklaces. Tulad ng iba pang mga tribo, Subanens may kanilang sariling entertainment o paraan ng tinatangkilik ang buhay. Gusto nila na musika. Ang Ginarang o Migboat, Basimba, Gatagan at Sirdel o Sumumigaling ang ilan sa kanilang mga kanta. Ang mga ito ay Sung sa saliw ng kanilang mga instrumento tulad ng Gong, Kutapi, Sigitan, Lantoy, Kulaying at Tambubok  hukuman sa pamamagitan ng mga awit at sayaw. Ang kanilang pag-aasawa ng mga pasadyang ay ginagawa sa pamamagitan Taltal. Ngunit bukod sa kanilang dance hukuman, sila din ay may digmaan at ritwal sayaw na nagsasagawa ang mga ito sa panahon ng panlipunang pagtitipon at mga espesyal na okasyon tulad ng weddings, atbp Ang mga tribo? S istraktura pampulitika ay binubuo ng isang Timuay katumbas ng barangay kapitan na mayroon tayo ngayon. Ang Timuay sumusubok kaso na kinasasangkutan ng mga krimen at moral na kahiya-hiyang kasamaan. Sa kaso na hindi maaaring magpasya ang Timuay sa kaso o kung ito ay nagsasangkot ang kaso karumaldumal na krimen, siya ay hindi magbigay ng pangwakas na hatol.

Ang komonwelt ng Pilipinas noong 1936 ipinahayag Zambaonga bilang Charter City. Pag-unlad at pag-unlad sa Zamboanga patuloy at noong 1983, ang Interior Minister Jose Roño ipinahayag Zamboanga City bilang pinakamaas na urban sa syudad..

Nalaman ng Kastila kahirapan sa pagbigkas "Samboangan" at sa halip ay tinawag ang lugar na "Zamboanga". Ang lungsod ay may mayaman at makulay na kasaysayan. Ito ay ang sentro ng barter kalakalan sa pagitan ng Chinese, Malays at ang katutubong Tausug, Samals, Subanens, at ang mga Badjao nang maaga bilang ang ika-13 at ika-14 siglo. Ito ay sa 1569 nang ang mga Kastila ng kanilang presence nadama sa isang maliit na Katoliko Mission itinatag sa madaling sabi sa La Caldera, na kilala na ngayon bilang Recodo. Karamihan mamaya sa Hunyo 23, 1635, ang siyang pundasyon ng kung ano ngayon ay kilala bilang Fort Pilar ay inilatag sa pamamagitan ng Ama Melchor de Vera, isang Heswita Pari-Engineer at ang mga awtoridad ng Espanyol. Ang petsang ito minarkahan ang pagbabago ng pangalan ng lugar mula sa Samboangan sa Zamboanga. Ito ay date founding ng lungsod.

Noong 1899, pagkatapos na pagkatapos ng Digmaang Espanyol-Amerikano sa Pilipinas, ang Estados Unidos ng Amerika na itinatag full awtoridad sa Zamboanga. Ang isang espesyal na form ng pamahalaan ay itinatag sa Mindanao at Sulu. Zamboanga ay ginawa ang kapitolyo. Ang unang paraan ng kung saan ay ang Moro province at sa panahon ng 12 taon ng pag-iral nito, na-convert ang Militar Pamahalaang Amerikano sa Pilipinas Zamboanga sa isang lungsod sa Commission Form, ang unang lalawigan ng Mindanao upang maging isang lungsod. Gayunman, ang pamahalaan ng Moro Province ay inalis upang magbigay daan sa isang bagong form ng pamahalaan, ang Department of Mindanao at Sulu. Ang porma  ng pamahalaan na ipinagkatiwala sa mga Pilipino sa mga residente ng Zamboanga halos lahat ng mga posisyon sa pamahalaan.

Mga Kaugnay na Pag-aaral

Ang “Isang Pag-aaral at Pagsusuri sa mga Bayon ng Subanen sa Zamboanga del Sur” ni Mauricio L. Uy (1971), ay isang pag-aaral sa mga talasalitan sa Sebuwano-Bisaya at ng mga ponema sa Filipino at Sebuwano-Bisaya at ng mga baybay nito.

Ang pag-aaral na ito ay kaugnay sa pag-aaral ng mananaliksik dahil nakapokus ito sa ponema at baybay ng subanen.

Ang “Isang Paghambing ng Pag-aaral ng sebuwanong ginagamit sa Misamis Oriental at Surigao del Norte” ni Rosalinda Z. Plata (1977) ay tumalakay din sa paghahambing ng iba’t-ibang panig ng balarila ng dalawang wika.

Ito ay kaugnay sa pag-aaral dahil binibigyang diin dito ang tungkol sa mga ponema at ang kaugnayan nito sa bawat isa.

Ang “Isang Paghahambing ng Wikang Subanen at Wikang Filipino” ni Vilma T. Solino (1995), ay isang pag-aaral tungkol sa paghahambing ng Wikang Subanen sa Filipino. Nakatulong din ito nang malaki sa may-akda sa kanyang pananaliksik.

Ang “Varayti at Varyasyon ng Wikang Subanen sa Zamboanga del Sur” ni Julieta Cruz-Cebrero (2005) na tungkol sa Varyasyong Leksikal sa mga Diyalektong Subanen at Varyasyong Ponolohikal sa mga Diyalektong Subanen.

Lahat ng mga akdang nabanggit sa unahan ay may kaugnayan sa pag-aaral na ito dahil ang mag ito ay napagkunan ng mga ideya, impormasyon at kaalaman batay sa paksa ng mananaliksik. Ang mga ito ay nagsisilbing gabay sa kasalukuyang pananaliksik.

Kabanata III

METODOLOHIYA

            Inilahad sa kabanatang ito ang pamaraang ginagamit sa pananaliksik at ang pagsagawa ng mga datos.

            Ang pamaraang ginagamit ng mananaliksik ay palarawan. Palarawan dahil inilarawan ng mananaliksik ang  pagkakaiba , varayti at varyasyon at pagkakapareho ng wikang Subanen ng Buug, Zamboanga Sibugay at Lapuyan, Zamboanga del Sur. Gamit ang kwalitatibo sa pagsusuri at pagtatalakay ng mga datos.

Mga Impormante

Diomedes M. Tumutod, siya yung nagturo ng mga salita sa Lapuyan at Buug. Siya rin ang nagsalin sa Filipino.

Pauline S. Sumpo, siya ang nagturo kung paano bigkasin ang mga salita.

Maria T. Daulong, siya ang nagsabi ng mga madaling salita.

Paghahanap ng Datos

1.      Ang mananaliksik ay naghanap ng mga aklat para makunan ng mga datos sa pag-aaral nang sa gayon ay yumaman at umunlad ang pag-aaral na ito.

2.      Nagbasa at kumuha ng mga datos sa mga di-nalathalang tesis para sa kaugnay na babasahin at pag-aaral.

3.      Nakipagsangguni ang mananaliksik sa mga taong may kinalaman sa pag-aaral ng wikang subanen lalong-lalo na kay Ginang Diomedes M. Tumutod na taga Purok 5, Manlin, Buug Zamboanga Sibugay.

4.      Sinuri at inalam ang mga kasagutan sa mga katanungang inilahad sa unang kabanata.

Kabanata IV

Pagsusuring Linggwistikal

Sa pagsusuring linggwistikal, pinaghiwalay ang mga salita sa mga katawagang kultural na binunuo ng higit sa isang salitang pangnilalaman. Sa paghihiwalay ng mga salitang ito, nakalikom ng mga saliat na siyang ginagamit sa pagsusuring leksikal at ponolohikal.

Varyasyong Leksikal – Tinutukoy ng varyasyong leksikal ang mga salitang magkakaiba ang anyo ngunit mayroon lamang magkatulad na kahulugan.

Talahanayan 1

      Magkaibang-magkaiba sa Anyo

                  Subanen-buug                       Subanen-Lapuyan                Filipino

                  Phenileb                                  pektai                                      pananahi

                  Suphak                                    sebela                                      limampung piso

Thiring                                     libat                                         duling

                  Talu                                         denda                                      salita

                  Bebat                                       samaba                                                kanta

                  Tenteng                                   tenggi                                      tingin

                  Bero                                        meco                                        baho

                  Melengis                                  ketawa                                     tawa

                  Pedelak                                   habak                                       tapon              

                 

Ito ang mga siyam na salita na nalikom kung saan ating mababasa na magkaibang-magkaiba talaga sa anyo. Tulad ng salitang subanen ng Buug na “phenileb” na kung saan  “pektai” naman sa lapuyan, salitang “suphak” ng Buug na kung saan “sebela” naman sa lapuyan, salitang “thiring” sa Buug kung saan “libat” naman sa lapuyan, salitang  “talu” sa Buug  kung saan “denda” naman sa lapuyan,  salitang “bebat” sa Buug kung saan “samaba” naman sa lapuyan, salitang “tenteng” sa Buug kung saan “tenggi” naman sa lapuyan, salitang “bero” sa Buug kung saan “meco” naman sa lapuyan, salitang “melengis” sa Buug  akung saan “katawa” naman sa lapuyan, at salitang “pedelak” ng Buug kung saan “habak” naman sa Lapuyan na ang ibig sabihin ay tapon.

Talahanayan 2

      Magkaiba sa Isa o Dalawang Letra

                  Subanen-Buug                       Subanen-Lapuyan                Filipino

                  Abokado                                 gabukado                                abokado

                  Dlangit                                                langit                                       langit

                  Tuluga                                     tulug                                        tulog

                  Gayad                                                 geyad                                      iyak

                  Sot                                           sut                                           sayaw

                  Besay                                      betay                                       sigaw

                  Bathi                                       mathi                                       basa

                  Puli                                          phuli                                        balik

                  Ligo                                         meligo                                     ligo

                  Dlemesek                                dlemesik                                  kalat

                  Dliro                                        midliro                                     away

                  Beseheg                                   meseg                                      bilis

                  Benit                                       menit                                       init

Sa talahanayan 2 makikita amg mga salitang magkaiba sa isa o dalawang letra tulad ng mga salitang abokado, dlangit, tuluga, gayad, sot, besay, bathi, puli, ligo, dlemesek, dliro, beseheg at benit ng Buug na sa subanen ng Lapuyan ay ito naman, gabokado, langit, tulug, geyad, sut, betay, mathi, phuli, meligo, dlemesik, medliro, meseheg at menit na ang ibig sabihin sa Filipino ay abokado, langit, tulog, iyak, sayaw, siagw, basa, balik, ligo, kalat, away, bilis at init.

Talahanayan 3

      Magkatulad ng magkatulad sa Anyo

                  Subanen-Buug                       Subanen-Lapuyan                Filipino

                  Delega                                     delega                                      dalaga

                  Gangas                                                gangas                                     noo

                  Ngisi                                        ngisi                                         ngipin

                  Sulat                                        sulat                                         sulat

                  Human                                                human                                     kain

                  Panaw                                     panaw                                      lakad

                  Gebek                                      gebek                                       takbo

                  Ginghud                                  ginghud                                   upo

                  Dluto                                       dluto                                        luto

                  Suntok                                     suntok                                     suntok

                  Larga                                       larga                                        likas

                  Dupi                                        dupi                                         ulan

                  Menuktok                                menuktok                                katok

      Makikita sa talahanayan 3 na magkatulad na magkatulad lamang sa anyo ang mga salita ng Subanen ng Buug at Subanen ng Lapuyan, tulad ng mga salitang ito delega, gangas, ngisi, sulat, human, panaw, gebek, ginghud, dluto, suntok, larga, dupi at menuktok.

Varyasyong Ponolohikal – Pagkakaiba-iba sa mga tunog o ponema ng isang wika ang tinutukoy ng varyasyong ponolohikal. Upang matukoy ito sa wikang subanen, hinato ang varyasyong ponolohikal sa paran ng pabigkas, diptonggo at kambal-katinig o klaster.

Ayon kina o’ Grady at Dubrovolsky (1983:197), higit na kapansin-pansin ang varyasyong ponolohikal sa isang wika.

Paraan ng Pagbigkas

            Mga halimbawa:

                        Subanen-Buug                       Subanen-Lapuyan                Filipino

                        ngisi:/nI.sIh/                            ngisi:/nI.sIh/                            ngipin

                        phased:/pha.sid/                      pasad:/pa.sad/                          pangako

                        phanaw:/pha.naw/                   panaw:/pe.naw/                       lakad

Diptonggo – ang diptonggo ang magkasamang tunog ng isang patinig at ng isang malapatinig. Ngunit sa Subanen Buug ay may baybay itong kakaiba sa Subanen Lapuyan.

            Fil. – Nagmamahalan                                                            Fil. – Pamahalaan

            Sub-Buug-Midelamay                                                 Sub-Buug-Guhuman

            Sub-Lap-Medlehilelamay                                            Sub-Lap-Pedleguhuman

            Magkagayun paman, masasabi pa ring pareho lamang ang mga diptonggo sa mga dayalektong Subanen tulad ng /ay/, /uy/ at /aw/. Ngunit bunga ng impluwensya ng ibang wika, pumasok sa wikang subanen ang diptonggong /oy/. Ngunit karaniwang ang salitang may letrang o at yna magkasunod o oy ay binibigkas ng /uy/ particular sa Subanen-Lapuyan.

/ay/

Filipino                                   Subanen-Buug                       Subanen-Lapuyan

atay                                         gatay/gha.teay/                        gathay/ga.eay/

sigaw                                       besay/bhe.say/                         bethay/be.eay/

/aw/

           Filipino                                    Subanen-Buug                       Subanen-Lapuyan

Tao                                          gataw/getaw/                           getaw/getaw/

ginaw                                      betedaw/botodaw/                  metiddaw/me.ti.daw/

lakad                                       phanaw/phenaw/                     panaw/penaw/

/uy/

Filipino                                   Subanen-Buug                       Subanen-Lapuyan

baboy                                      gbaboy/gba.buy/                      gbaboy.gba.buy/

Kambal – Katinig o Klaster– ang kambal katinig o klaster ay ang magkasunod na ponemang katinig sa isang pantinig. Maaari itong matagpuan sa unahan, gitna o hulihan ng salita. Sa mga na kolektang salita na nagtataglay ng mga kambal-katinig o klaster.

Hal:

            /dw/                                                     /dy/

            Fil. – Dalawa                                      Fil. – Panahon

            Sub-Buug-Dwa                                   Sub-Buug-Dyahay

            Sub-Lap-dwa                                      Sub-Lap-dyangha

/ny/                                                      /sy/

Fil. – Kaluluwa                                  Fil. – Ikasiyam

Sub-Buug-nyawa                                Sub.Buug-Syamdaw

Sub-Lap-nyawa                                   Sub-Lap-Hesyam

Buod

            Parehong tinatawag na wikang Subanen ang ginagamit sa Buug, Zamboanga Sibugay at Lapuyan, Zamboanga del Sur kinakitaan naman ng linggwistikong pagkakaiba-iba o varyasyon ang wikang ginagamit sa dalawang lugar. Samantala, sa mga halimbawa ng mga salita na ginagamit sa mga katawagang grupo tulad ng Siklo ng buhay, Pangkabuhayan at Pananampalataya ay nagpapakita lamang ng pagkakaiba at parehong bawat salita. Sa pagsusuring leksikal. Pinaghihiwalay ito batay o ayon sa katawagang kultural na binubuo ng higit sa isang salitang pangnilalaman na ating natunghayan ang pagkakaiba at pagkakapareho ng bawat salitang ginagamit.

Sa talahanayang ginawa sa pagsusuring linggwistikal, pinaghiwalay ang mga salita sa mga katawagang kultural na binunuo ng higit sa isang salitang pangnilalaman.Sa ikalawang talahanayan  makikita ang mga salitang magkaiba sa isa o dalawang letra at  sa ikatlong talahanayan naman na magkatulad na magkatulad lamang sa anyo ang mga salita ng Subanen ng Buug at Subanen ng Lapuyan.Sa varyasyong ponolohikal naman may pagkakaiba-iba sa mga tunog o ponema ng isang wika. Sa paraan ng pagbugkas tulad ng diptonggo ay may magkasamang tunog ng isang patinig at ng isang malapatinig ngunit sa Subanenng  Buug ay may baybay itong kakaiba sa Subanen ng Lapuyan.b Sa kambal-katinig o kalaster naman ay may  magkasunod na ponemang katinig sa isang pantinig. Maaari itong matagpuan sa unahan, gitna o hulihan ng salita.

Natuklasan

            Sa pag-aaral na ito ay natuklasan ng mananaliksik ang pagkakatulad ng dalawang wika sa kanilang varyasyong leksikal sa anyo at letra. Sa varyasyong ponolohikal sa pagbigkas, diptonggo, at mga klaster. Nagkakaiba lamang sila sa larangan ng ponemang malayong nagpapalit. Halimbawa, sa paraan ng pagbigkas ng salitang “ngisi” ng  Buug  na  /nI.sIh/ sa pagbasa na gayundin naman  sa lapuyan.Sa diptonggo ang  salitang “midelamay” ng Buug kung saan “medlehilelamay” naman sa lapuyan na ang ibig sabihin ay nagmamahalan. Sa kambal-katinig o klaster naman halimbawa nito ang salitang “Dyahay” ng Buug at “dayangha”  naman sa lapuyan na ibig sabihin ay panahon.

Konklusyon

            Ang mga varyasyong sa mga varayti ng wikang subanen ay maaaring sa mga sumusunod na kadahilanan: (1) Linggwistikong factor kung saan hindi maiiwasn ang panghihiram lalo na ng Subanen-Buug sa wikang Cebuano, at ng Subanen-Lapuyan sa paraan ng pagbigkas ng mga nakasalamuhang mga misyonerong Amerikano noon. Patibay dito ang pagtawag sa Lapuyan bilang “Little America”, (2) Susydinggwistikong factor kung saan naapektuhan ang wika dahil sa pabikihalubilo lalo na sa mga taga Buug dahil minoryang grupo sila sa lugar at mayoryang grupo ang mga Cebuano: (3) Sikolohikong factor dahil sa pammalagay na mas prestihiyoso ang nagmamay-ari ng wika, tulad ng mga Cebuano; at mga Amerikano, kaysa sa kanilang grupo.

            Bagamat maituturing pa ring mutually intelligible ang Subanen-Buug at Subanen-Lapuyan, maaaring dumating ang panahon na ang mga dayalektong ito ay magiging mutually unintelligible kung hindi isasakultura ang kanilang mga gawaing kultural.

            Ang pagkakalayu-layo ng mga lugar na pinaninirahan ng mga subanen ay may malaking impluwensya sa pagkabuo ng mga varyasyong leksikal at ponolohikal sa kanilang wika.

Mga Reperinsiya

Mga Libro

Mangahis, Josefina C.et.al Komunikasyon saAkademikong Filipino, Quezon City: C & E Publishing Inc. 2005.

Santos, Angelina L. et.al . Varayti at Varyasyong ng Wikang Filipino at Iba pang mga Wika at Wikain, Iligan City: MSU-Iligan     Institute of Technology. 2005.

Sapir, Edward. Komunikasyon sa Akademikong Filipino, Quezon City: C & E Publishing Inc. 1949.

Di-Nalathalang Tesis

Pasang, Judy B. atbp.Isang Pag-aaral at Pagsusuri sa mga Piling Kwentong-BayangSubanen. Di-nalathalang Tesis, MSU-Buug College, Buug, Zamboanga del Sur. 1995.

Solino, Vilma T. atbp.Isang Paghahambing sa Wikang Subanen at Wikang  Filipino. Di-nalathalang Tesis, MSU-Buug College, Buug, Zamboanga del Sur. 1995.

Websayt

Cebrero, Julieta C. atbp. Dayalektal na Diversidad ng Wikang Subanen sa ZamboangaPeninsula.apjeas.apjmr.com/wp.content/uploads/2014/09/APJEAS-2014-064-pdf.