CODE-MIXING STATUS SA FACEBOOK NG MGA

MAG-AARAL SA MSU-BUUG CAMPUS

MEDYOR SA FILIPINO

Isang Panukalang Tesis

na Iniharap sa Kolehiyo ng Sining at Agham

PAMANTASANG BAYAN NG MINDANAO

Buug, Zamboanga Sibugay

 Bilang Parsyal na Katuparan

sa mga Pangangailangan sa Asignaturang Filipino 198

(Seminar sa Pananaliksik)

JOHN MARK C. SINOY

MAYO 2016

Kabanata I

ANG SULIRANIN AT ANG SANDIGAN NITO

Rasyunal

            Wika ang masasabing pinakamahalagang imbento ng tao. Ito ang instrumentong ginagamit niya upang maiparating sa kanyang kapwa ang kanyang niloloob, naiisip, damdamin, at mga adhikain. Wika ang kanyang tulay sa pakikipagtalastasan sa kapwa upang makapamuhay nang maayos sa lipunang kanyang kinabibilangan (Magracia, 2010).

            Masasabing multi-linggwal ang pamayanang Pilipinas, nangangahulugan itong binubuo ang Pilipinas ng mga napakaraming etnolingwistikong pangkat na may sari-sariling katutubong wika. Sa pagkakataong ito, malaya tayong gumagamit ng iba’t ibang wika na ating natutunan mula sa ating komunidad at sa paaralan.

            Ang pagkakaroon ng varayti ng wika ay may kaugnayan sa pagkakawatak-watak ng mga pulo, na may kani-kanilang mga wika at dayalekto. Marami sa mga Pilipino ay maituturing na multi-linggwal dahil mahigit sa dalawang wika ang kanilang alam (Banawa, Ph. D, 2010).

            Sa panahon ngayon, bahagi na ng buhay ng tao ang pagbabago. Bawat nilikha sa mundong ibabaw ay dumaranas ng pagbabago - mula sa milya-milyang lupain hanggang sa pira-pirasong buhangin ay hindi makakaligtas sa anumang itinakdang pagbabago para sa mga ito. Kaya naman, naayon ang kasabihang “walang permanenteng bagay sa mundo kundi ang pagbabago” na sadyang totoo at mapagtitibay ng sinuman sa kahit na anong panahon ng buhay at kasaysayan (Altes, 2010).

            Kasimbilis ng pagbabago ng panahon ang pagbabago ng wika. Ayon kay Mangahis, et al. (2005), isa sa katangian ng wika ay dinamiko o buhay. Dahil nga buhay ang wika, may mga salitang namamatay, nadadagdagan at patuloy na nagbabago kasabay sa pagbabago ng panahon. Walang tigil ang pagbabago sa wika dahil walang tigil ang pagbabago ng kinalalagyan at kinikilusan ng taong gumagamit nito. Dahil may matalino at galing ang tao na humanap ng paraan, naibabagay niya ang kanyang wika sa pagbabago sa kanyang kapaligiran at pangngangailangan.

            Ang mabilis na pagsulong at pag-unlad ng teknolohiya ay sagot sa pangangailangan na gumaan ang buhay ng tao. Sa panahon kung tawagin sa salitang Ingles ay “Information Age”, ang paglaganap ng teknolohiya ay nagiging mabilis, maging ang kaalaman sa paggamit ng mga teknolohiyang ito ay nagiging mahalaga. Kasabay nito ang pagdiskubre ng mga makabagong gamit katulad ng iPod, Laptop at iba pang kagamitan kung saan puwedeng magsocial networking katulad ng Facebook, Twitter, at iba pa na kinakailangan ang internet (prezi.com).

            Isa sa naging bunga ng mabilis na pag-unlad ng teknolohiya ay ang internet. Ayon kay Sandoval (2010), naging bahagi na ito ng buhay ng maraming tao sa sosyal, intelektuwal, ekonomiko at propesyunal na aspekto ng buhay. Ang internet ay isang komunidad, isang sosyo-teknikal na sistema ng komunidad na ang mga miyembro ay pinag-uugnay ng teknolohiya. Isa itong di-pisikal na lugar na kung saan ay nagkakaroon ng ugnayan ang mga tao sa iba’t ibang paraan.

            Isa sa paaran upang makapagkomunikasyon sa ibang tao sa birtuwal na komunidad ang Facebook. Ang Facebook ay isa sa mga patunay sa pag-unlad ng teknolohiya. Ito ay isa sa mga kilalang Social Networking Sites (SNS) sa kasalukuyang henerasyon na malawakang ginagamit ng mga tao sa buong mundo (Santamaria, 2011).

            Ito ay isa sa paraan ng komunikasyong online upang maipahayag ng isang indibidwal ang kanyang nararamdaman at iniisip. Dahil dito, malaya tayong makipagkumustahan sa ating mahal sa buhay, kaibigan o sa ibang tao sa mundong birtuwal. Sa pagpapahayag ng ating naiisip, wika ang tanging ginagamit upang ang mga tao ay magkakaunawaan. Sa pag-usbong ng ganitong paraan ng pagkokomunikasyon, malayang gumamit ang isang indibibwal ng anumang wikang alam niya. Kaya sa Facebook ay hindi maiiwasan ang pagko-code-mix ng iba’t ibang wika upang mabilis ang daloy ng pakikipagkomunikasyon.

            Bunga ng pagkaroon ng maraming code o wikang umiiral sa lipunan, umusbong ang isang varayti ng wikang resulta ng paggamit ng higit na isang code sa loob ng isang pahayag ay tinatawag na code-mixing. Ang code-mixing ay ang paghahalo-halo ng dalawa o higit pang code o wika sa pagpapahayag ng mensahe. Ito ay kadalasang nangyayari kapag ang ispiker ay gumagamit at nakauunawa ng higit sa isang code o wika (Tayag, 2010).

Batayang Teoritikal

            Ang pag-aaral na ito ay nakabatay sa teorya ng isang Amerikanong Linggwistika na si William Labov- ang Social Theory. Sinasabi sa teoryang ito na may kinalaman ang lipunan sa pagbabago ng wika. Ibinigay halimbawa ng teoryang ito ang pag-usbong ng mga bagong termino dulot sa pag-usbong din ng kompyuter na bunga ng pag-unlad ng teknolohiya sa lipunan (Tayag, 2010). Isa ang paghahalo ng mga salita na naging batayan sa pagbabago ng wika. Sa pag-usbong ng mga SNS dulot sa pag-usbong ng mga teknolohiya, ang wikang ginagamit sa pakikipagkomunikasyon ay naghalo-halo upang mapadali ang pakikipagpalitan ng mensahe sa interaksyong sosyal.

            Nakasandig naman ang pag-aaral na ito sa teoryang interference. Sa sosyolinggwistika, tinatawag na interferens ang pangyayaring epekto ng unang wika sa pangalawang wika sa oras na ginamit ito, lalo na sa pasulat (Banawa, 2010). Sa penomenang ito, ang nagsasalita ay minsay naghahalong-koda upang bigyang emphasis ang kanyang sinasabi. Maaring may sagabal sa kanyang pagsasalita ng pangalawang wika kaya naghahalong-koda ang nagsasalita ng kanyang unang wika upang maging malinaw at tuloy-tuloy ang daloy ng usapan.

            Naniniwala ang mananaliksik na sa pag-aanalisa ng teoryang nabanggit, mas maiintidihan pa at mas magabayan sa pag-aaral tungkol sa code-mixing.

Balangkas Konsetwal

            Ang lahat ng wika at ang paggamit nito ay nakalaan para sa komunikasyon. Ang wikang Filipino ay siyang lingua franca ng Pilipinas (Mangahis, 2005). Ito ay itinuturo at ginagamit na wika sa mga paaralan. Ngunit, dahil sa sitwasyong rehiyonal, ang wikang Filipino ay nagsisilbing pangalawang wika. Ito ang dahilan sa malimit na paggamit nito sa pakikipagkomunikasyon sa Facebook.

Pigura 1. Konseptwal na Paradaym ng Pag-aaral.

            Ang pigura sa itaas ay natutungkol sa code-mixing status sa Facebook ng mga mag-aaral sa Mindanao State University – Buug Campus na medyor sa Filipino. Ang Facebook ay isa sa mga SNS na kasalukuyang ginagamit ng mga respondente sa mundong birtuwal. Sa pakikipagkomunikasyon sa Facebook, ang mga respondente ay gumagamit ng iba’t ibang wikang alam nila sa pagpapahayag ng saloobin. Ito ang tinatawag na code-mixing, ang paghalo-halo ng iba’t ibang wika sa pakikipagkomunikasyon.

                        Kapag natanto na ang mga wikang hinahalo-halo sa mga status o post sa Facebook, aalamin at uuriin ito kung saan napabilang, kungCebuano-Filipino, Cebuano-Ingles, Filipino-Ingles ang mga wikang hinahalo-halo, at idagdag pa ang iba pang wikang hinahalo-halo kung mayroon man.

            Kapag natukoy na ang mga post ng mga respondent ay idedetermina kung gaano sila kadalas gumagamit ng code-mixing sa pagpapahayag ng saloobin sa Facebook, kung bihira, katamtaman o palaging ginagamit ito. 

            Aalamin din kung ano ang epekto at kabutihang  maidudulot ng code-mixing sa wikang Filipino.

Paglalahad ng Suliranin

            Nilalayong alamin ng pag-aaral na ito ang code-mixing status sa Facebook. Upang magawa ito, ang mga sumusunod na katanungan ay sinikaping masagot.

1.      Ano-ano ang mga wika ang hinahalo-halo o ginagamit sa bawat status ng mga mag-aaral sa Facebook?

2.      Gaano kadalas ginagamit ang code-mixing sa papapahayag ng saloobin sa Facebook?

3.      Ano-ano ang mga epekto nito sa Wikang Filipino?

4.      Ano-ano ang kabutihang naidudulot ng code-mixing sa mga mag-aaral at sa wikang Filipino?

Kahalagahan ng Pag-aaral

            Ang resulta ng pag-aaral na ito ay makakatutulong upang malaman ang mga maidudulot ng code-mixing sa pakikipag-komunikasyon sa Facebook. Dagdag pa, mauunawan kung bakit ginagamit ang code-mixing, nang sa ganun ay tuloy-tuloy ang ugnayan ng bawat isa sa mundong birtuwal.

            Mahalagang malaman ang pag-aaral na ito, para madaling mabigyan ng malinaw na pagpapaliwanag ang malalalim na salitang hindi matutumbasan sa wikang Filipino.Inaasahan din sa pag-aaral na ito na mauunawaan ng lahat kung bakit nagkakaroon ng varyasyon sa wika.

            Mahalaga ang pag-aaral na ito sa KWF dahil maaring ang pag-aaral na ito ay gawin nilang basihan upang mas mabigyang pagpaliwanag ang isang uri ng varayti ng wika, ang Code-mixing. Sa mga guro, lalong-lalo na sa mga guro ng Varayti at Varyasyon ng Wikang Filipino o mga guro sa Filipino 109, mahalaga ito para sa kanila dahil maari rin nila itong gawing basihan sa kanilang pagtuturo. Sa mga mag-aaral naman, lubos itong mahalaga para sa kanila upang mauunawann nila ang kahalagahan ng code-mixing sa kanilang pakikipag-talastasan sa araw-araw o kaya’y pagpapalitan ng mensahe sa mundong birtuwal. Hindi ito nakasasamang gamitin, bagkus, makabubuti ito para ang daloy ng usapan ay hindi putol-putol o masasabing tuloy-tuloy at mabilisan. Higit sa lahat, mahalaga rin ito sa mga mananaliksik lalong-lalo na sa nagmemedyor sa Filipino para mas mapalawak at magkroon ng karagdagang kaalaman tungkol sa paksa. At maging basihan ito sa kanilang panghinaharap na pagsasaliksik tungkol sa code-mixing.

Saklaw at Lawak ng Pag-aaral

            Ang pag-aaral na ito ay nakapokus sa mga code-mixing status ng mga mag-aaral sa pagpapahayag ng kanilang saloobin sa Facebook. Aalamin ang mga wikang hinahalo-halo, kung gaano kadalas ginagamit ito, ang mga epekto nito sa wikang Filipino at ang kabutihang naidudulot ng code-mixing. Saklaw lamang ng pag-aaral na ito ang mga saloobing maipapahayag ng mga mag-aaral sa Facebook sa buwan ng Agosto, 2016 at Setyembre 2016 na may kabuuang animnapu’t isang (61) araw.

Katuturan ng mga Terminolohiya

            Para mas maging malinaw ang pag-uunawa sa pag-aaral na ito, ang mga katawagang madalas na gagamitin sa pag-aaral ay binigyan ng mga kahulugan.

            Ang Cebuano-Filipino ay nangangahulugang paghahalo ng wikang Cebuano at wikang Filipino sa bawat status ng mga mag-aaral sa pagpapahayag ng mensahe sa Facebook.

            Ang Cebuano-Ingles ay nangangahulugang paghahalo ng wikang Cebuano at wikang Ingles.

            Ang code-mixingisang konsepto sa larangan ng linggwistika na tumutukoy sa paghahalo-halo ng mga salita mula sa mga wikang alam ng isang tagapagsalita o ispiker. Sa pag-aaral na ito, ang code-mixing ay pinagtutu-unan ng pansin o ito sentro ng pag-aaral.

            Ang epekto ay nangangahulugang resulta o bunga sa anumang ginanagawa. Tinutukoy sa pag-aral na ito ang epekto ng code-mixing sa wikang Filipino.

            Ang Facebook ay isang teknolohiya na ginagamit upang makipagkilanlan at makipagkomunikasyon sa ibang tao mula sa iba’t ibang lugar o sa mundong birtuwal, ginagamit din ito upang mapamahagi at makasagap ng iba’t ibang mahalagang impormasyon.

            Ang Filipino ay pambansang lingua franca ng Pilipinas. Bilang lingua franca, tumutulong ito sa mga taong nagmula sa iba’t ibang rehiypn ng bansa na magkaunawaan at makapag-ugnayan.

            Ang Filipino-Ingles ay nangangahulugang paghahalo ng wikang Filipino at wikang Ingles.

            Ang status ay nangangahulugang pahayag, mensahe, saloobin, ideya, nararamdaman o opinion ng tao na kung saan inahahayag o pinopost sa Facebook. Sa pag-aaral na ito, ang status ay gagawing pagkukunan ng datos.

            Ang varayti ay nangangahulugang pagkakaiba-iba. Tumutukoy ito sa pagkakaiba-iba ng mga wikang ginagamit o hinahalo-halo sa pagpapahayag ng mga mensahe sa Facebook.

            Ang wikaay isang sistema ng mga arbitraryong simbolo ng mga tunog para sa komunikasyon ng tao (Edgar Sturtevant). Ito ang tulay na ginagamit para maipahayag at mangyari ang anumang munumithi o pangangailangan ng tao (Paz, Hernadez at Peneyra, 2003). Sa pag-aaral na ito, bibigyang pansin ang hinahalo-halong wika sa bawat status ng mga mag-aaral sa Facebook.

Kabanata II

SURING-BASA SA MGA KAUGNAY NA LITERATURA AT PAG-AARAL

            Bago itataguyod ang kabanatang ito, ang mananaliksik ay sumangguni sa iba’t ibang aklatan upang makakuha ng mga kaugnay na literature at pag-aaral. May mga aklat, di-nalathalang tesis, at pahina sa internet ang binasa ng mananaliksik na nakatutulong para sa mga kakailanganing impormasyon sa pag-aaral.

Mga Kaugnay na Literatura

            Ayon kay Magracia, Ph. D, (2010), ang isang wika ay nagkakaroon ng pagkakaiba-iba dala ng dalawang mahalagang salik – ang heyograpikal at sosyal. Isa ang Pilipinas sa mga bansang may maraming wikang ginagamit. May 109 na wika sa Pilipinas ayon kay McFarland (1996), samantalang sinasabi ni Constantino (1992) na may higit 500 wika at wikain ang ginagamit sa bansa. Binubuo ng higit sa 7,000 mga isla ang Pilipinas at ang malalaking isla ay nahahati pa rin ng mataas na bundok at malalawak na ilog at iba pang dimensiyong heyograpikal. Ang kalagayang heyograpikal na ito ang nagiging hangganan at dibisyon ng mga wikang nagagamit sa ibat’t ibang lugar.  Ang sosyal na dimensiyon ay malaki rin ang nagagawa upang magkaroon ng isang tiyak na uri ng wikang ginagamit ang partikular na grupo ng tao.

            Ayon naman kay Semorlan, Ph. D. (2010), malaki ang impluwensiya at epekto ng una o katutubong wika (W1) sa paggamit ng pangalawang (W2). Sa kaso ng wikang Filipino na ginagamit sa pangalawang wika (W2) ng maraming grupong etnolinggwistiko sa Pilipinas, nagkakaroon ito ng varayti sa iba’t ibang pook na pinanggagamitan nito dahil sa impluwensiya ng (W1).

            Ayon kay Banawa (2010), lahat ng paglilihis o pagbabago mula sa karaniwan o mula sa ilinmang lenggwahe ay maaring tawaging interferens. Subalit malinaw naman na hindi ng paglilipat o paghahalo mula sa isang lenggwahe patungo sa isang lenggwahe na nagreresulta ng di-tinatanggap na pagpasok ng interferens. Ang nagsasalita ay minsang nagpapalit o naghahalo para bigyang emphasis ang kanyang sinasabi at dahil na rin sa kanyang pag-unawa o pang-intindi sa sitwasyong pangwika o speech situation na kanyang kinapapalooban.

            Ayon kay Sandoval, Ph. D. (2010), ang mundo ng internet ay hindi masusukat sa pisikal na laki o lawak nito. Walang masasabing layo, lapad, lawak o lalim man upang matukoy ang hangganan na kayang marating nito. Nangangahulugan lamang na bawat indibidwal ay may malaking puwang na maaring kalalagyan sa mundo ng internet at magamit ang idinudulot nito sa buhay ng sangkatauhan. Nagsimula nang lumaganap ang internet sa komunikasyon ng mga Pilipino at isang bagay ang posibleng mangyari, ang maimpluwensihan nito ang wika ng bansa. Sa madalas na paggamit ng internet, hindi malayong mababago ang pang-araw-araw na takbo ng pamumuhay at maging ang paraan ng pakikipagkapwa-tao ng isang indibidwal. Dahil sa impluwensiya ng internet, nagkakaroon ng bahid ng pagbabago ang anyo at gamit ng wika sa komunikasyong online.                     

            Ayon kay Crystal (2001:237), “Language is at the heart of internet.” Anumang gawaing ginagawa sa internet ay dahil sa wikang nagagamit ng mga mamamayan sa birtuwal na komunidad na ito. Bilang buhay ang wika, ang Filipino ay mahalagang instrumento ng mga Pilipino sa mundong ito sa internet. Umaangkop ang wikang ito sa kalikasan ng makabagong teknolohiya na siyang nagtatakda sa wika na magbago at magkaroon ng baryasyon. Mahalaga sa prosesong ito ang kakanyahan ng tao sa paggamit niya ng kanyang wika sa komunikasyon sa internet.Sa patuloy na pag-usbong ng internet at teknolohiya, isa ang Facebook ang nangungunang SNS na patuloy na tinatangkilik at ginagamit ng mga tao sa pakikipagkomunikasyong online.

            Ayon kay Santamaria (2011), ang Facebook ay isang social networking site na libre ang pagsali at pinapagana at pag-aari ng Facebook, Inc. Maaring sumali ang mga tagagamit , komonekta at makihalubilo sa ibang mga tao. Maaring magdagdag rin ng sariling sanaysay upang ipagbigay-alam sa kanilang mga kaibigan ang tungkol sa kanilang sarili (http://colombierebears.jimdo.com/2011/01/31/masama-bang-mag-facebook/).

Mga Kaugnay na Pag-aaral

            Sa ginawang pag-aaral na ginawa ni Wilfredo L. Alberca,(1994-2001)“Ang relasyon ng Filipino at Ingles: Isang Personal na Punto de Vista” na ang penomenon ng code-switching ay isang malakas na patunay na may relasyon talaga ang Filipino at Ingles. Nagkaka-ugnay o nagkakatulad ito sa kasalukuyang pag-aaral dahil parehong gumagamit ng dalawang wika sa ginawang pag-aaral. Magkakaiba lamang dahil ang pag-aaral niya ay ang pagpapalit-koda o ang tinatawag na code-switching samantalang ang ginawang pag-aaral ng mananaliksik ay natutugkol sa paghahalong-koda o code-mixing.

            Nagkaka-ugnay naman sa ginawang pag-aaral ni Teresita F. Fortunato,(1994-2001) “Estruktura at Gramatika ng Filipino: Ilang Obserbasyon” dahil saklaw sa kanyang pag-aaral angsaykolinggwistiks at bilinggwalismo na pag- aaral sa pagpapalit-koda. Nagkakatulad sa paggamit ng bilingwalismo, ngunit nagkakaiba dahil nakatuon ang kanyang pag-aaral sa paraang pasalita ngunit sa kasalukuyang pag-aaral ay hindi pasalita bagkus pahayag sa Facebook ang binigyang tuon.

            Sa ginawang pag-aaral naman ni BainorE. Abas, (2016) “Ang Wika sa Facebook ng mga mag-aaral ng MSU – Buug Campus  Medyor sa Filipino” ay may kaunting pagkakaugnay sa kasalukuyang pag-aaral. Sa kanyang pag-aaral ay inalam niya ang mga wikang ginagamit sa Facebook, kung ito’y likas, likha, inangkin o hiram. Nagkakatulad ito sa kasalukuyang pag-aaral dahil parehong ang Facebook ang ginawang instrumento sa pangangalap ng datos. Ngunit nagkakaiba, dahil sa kasalukuyang pag-aaral ay nakatuon sa code-mixing na mga status o pahayag sa Facebook.

           

           

Kabanata III

METODOLOHIYA

            Sa bahaging ito makikita ang pamaraang gagamitin sa pananaliksik, ang mga pagkukunan ng mga datos, ang instrumentong gagamitin, kaparaanan ng pananaliksik at pag-aanalisa ng mga datos.

Pamaraang Gagamitin

            Pamaraang palarawan ang gagamitin sa pag-aaral na ito. Masusing titingnan, uuriin, aanalisahin at ilalarawan ang mga hinahalo-halong wika sa mga status sa Facebook ng mga mag-aaral. Isa-isahin ang dalas sa paggamit nito, ilalahad at ilalarawan ang epekto gayundin ang kabutihang maidudulot ng code-mixing sa wikang Filipino.

Ang mga Respondente

            Ang mga respondente ng pag-aaral na ito ay ang lahat ng mga mag-aaral ng Mindanao State University – Buug Campus na may medyor  na Filipino na may bilang na apatnapu (40).

Pagkukunan ng mga Datos

            Ang Facebook ang pagkukunan ng mga datos sa pag-aaral na ito. Ang mga status ng mga mag-aaral sa Facebook sa loob ng dalawang buwan (2) buwan ng Agosto 2016 at Setyembre 2016 ang pagmumulan ng mga datos.

Instrumentong Gagamitin

            Ang pagsubaybay sa mga status ng mga mag-aaral sa Facebook, ang pagbabasa at pagtatala ng mga ito ay amg mga instrumentong gagamitin upang makakuha ng mga datos para sa pag-aaral na ito.

Kaparaanan ng Pananaliksik

            Ang mananaliksik ay may paraang gagamitin sa pagpapatupad ng kanyang pananaliksik. Ang mga ito ay ang mga sumusunod:

1.      Ang Facebook ang pagkukunan ng datos upang magkaroon ngmaayos na daloy ng mga gawain sa pananaliksik.

2.      Bibigyang pansin lamang ng mananaliksik ang mga status ng mga mag-aaral sa pangangalap ng mga datos sa buwan ng Agosto 2016 hanggang sa buwan ng Setyembre 2016.

3.      Upang makalap ang datos, gagamitin ng mananaliksik ang kompyuter upang makuha ang larawang kakailanganin sa pananaliksik nang sa ganun ay tunay na may ebidensiya ang pag-aaral sa kakailanganing datos.

4.      Kapag nakuha na ang datos, itatala at isusulat ang mga ito.

5.      Pagsasamahin ang mga datos upang alamin ang kung ano ang pinaghalo-halong mga wika sa mga status.

6.      Kaklasipikahin at aanalisahin ang kung gaano kadalas ginagamit ang code-mixing sa status sa Facebook.

7.      Aalamin ang epekto nito sa wikang Filipino.

8.      Aalamin din ang kabutihang maidudulot ng code-mixing sa wikang Filipino.

TALASANGGUNIAN

A.    Aklat

Alberca, Wilfrido L. (1994-2001), “Ang Relasyon ng Filipino at Ingles: Isang Punto          de Vista”. Ang Wikang Filipino sa Loob at Labas ng Akademya’t Bansa.

Altes, Junil (2010). “Ang Varayti ng Wika ng mga Istambay sa Brgy. Tibanga, Syudad     ng Iligan”. Babasahin        sa Varayti at Varyasyon ng Wikang Filipino at Iba    pang    mga     Wika at Wikain. Iligan City: MSU-IIT.Departamento ng    Filipino at Ibang          mga     Wika.

Banawa, Mary Joy D. (2010). “Cebuano Interferens: Panimulang Pag-aaral”.          Babasahin        saVarayti at Varyasyon ng Wikang Filipino at Iba pang mga        Wikaat Wikain. Iligan City: MSU-IIT.Departamento ng Filipino at Ibang mga Wika.

                                    (2010). “Cebuano Interferens: Panimulang Pag-aaral”.          Babasahin saVarayti at Varyasyon ng Wikang Filipino at Iba pang mga Wika           atWikain. Iligan City: MSU-IIT.Departamento ng Filipino at Ibang mga Wika.

Crystal, David. (2001). “Language and the Internet”. Cambrige: Cambrige University       Press.

Fortunato, Teresita F. (1994-2001). “Estruktura at Gramatika ng Filipino: Ilang      Obserbasyon”. Ang Wikang Filipino sa Loob at Labas ng Akademya’t Bansa.

Magracia, Emma B. (2010). “Mga Batayang Teorya sa Varayti at Varyasyon ng     Wika”. Babasahin sa Varayti at Varyasyon ng Wikang Filipino at Iba pang           mga Wika at Wikain. Iligan City: MSU-IIT.Departamento ng Filipino at         Ibang mgaWika.

Mangahis, Josifina C., et al. (2005). Komunikasyon sa Akademikong Filipino. Quezon      City:    C&E              Publishing, Inc.

                                    .(2005). Komunikasyon sa Akademikong Filipino. Quezon   City:    C&E    Publishing, Inc.

Sandoval, Mary Ann S. (2010) “eFil: Wika sa Komnet, Isang Bagong Rehistro ng Wikang Filipino”.Babasahin sa Varayti at Varyasyon ng Wikang Filipino at          Iba pang mga Wika at Wikain. Iligan City: MSU-IIT.Departamento ng Filipino at Ibang mga Wika.

                                    (2010) “eFil: Wika sa Komnet, Isang Bagong Rehistro ng    Wikang Filipino”.Babasahin sa Varayti at Varyasyon ng Wikang Filipino at          Iba pang mga Wika at Wikain. Iligan City: MSU-IIT.Departamento ng Filipino at Ibang mga Wika.

Semorlan, Teresita P. (2010). “Ang Wika sa Lipunan at Kultura”. Babasahin sa      Varayti at Varyasyon ng Wikang Filipino at      Iba pang mga Wika at Wikain.          Iligan City: MSU-IIT.Departamento ng Filipino at Ibang mga Wika.

Tayag, Danilyn A. (2010) “Hu u?, Charz!, Boobs, Rcv na Nmu Luv?: Varayti ng Wika      sa Text Messages”. Babasahin sa Varayti at Varyasyon ng Wikang Filipino at    Iba pang mga Wika at Wikain. Iligan City: MSU-IIT. Departamento ng             Filipino at Ibang mga Wika.

                                    . (2010) “Hu u?, Charz!, Boobs, Rcv na Nmu Luv?: Varayti ng        Wika    sa Text Messages”. Babasahin sa Varayti at Varyasyon ng Wikang   Filipino at Iba pang mga Wika at Wikain. Iligan City: MSU-IIT. Departamento           ng Filipino at Ibang mga Wika.

B.     Internet

Barrion, Berns. (2012) “Teknolohoya sa Makabagong Panahon”. http://prezi.com/mi             qkqbrocufz/teknolohiya-sa-makabagong-panahon

Santamaria, Alyssa Faye. (2011) “Masama Bang Magfacebook”.     http://colombierebears. jimdo.com/2011/01/31/masama-bang-mag-facebook/

                                                2011) “Masama Bang Magfacebook”.http://colombierebears.             jimdo.com/2011/01/31/masama-bang-mag-facebook/

C.     Di-nalathalang Tesis

Abas, Bainor E, (2016). “Ang Wika sa Facebook ng mga Mag-aaral ng       Mindanao        State University – Buug Medyor sa Filipino”. Di-nalathalang Tesis.       Mindanao State University - Buug Campus. Mayo 2016.